Uit: De Topografie van de Domheid

Na zijn veroordeling wegens lokaalvredebreuk kreeg de spotter een masker van ijzer en leer over zijn hoofd getrokken in de vorm van een groteske narrenkap met belletjes. In de knevel zat een fluitje zodat zijn ademhaling ieders aandacht trok. Volgens Oostenrijkse processtukken werd de misdadiger vervolgens aan een ketting door de straten van Linz gevoerd naar een plein waar hij aan een paal werd gebonden. Zo werd de spotter bespot.

Van de Middeleeuwen tot de zeventiende eeuw werd in Europa een schandmasker gebruikt om wangedrag te openbaren en te bestraffen. Iemand die zich als een zwijn gedroeg kreeg een zwijnsmasker, een veelvraat kreeg een varkenssnuit met eikenloof, de brutale opschepper kreeg een helm met gewei of een blikken vlaggetje vol tanden. In de spiegelstraf onthult het masker het karakter.

Ornamenten illustreerden het vergrijp: grote oren voor een luistervink, een lange tong voor een roddelaar, een snavel voor twistzieken, een bril voor nieuwsgierigen. Soms was het masker voorzien van een metalen plaat vol spijkers die de tong ‘in toom’ moest houden. Anders dan de schandpaal waar de veroordeelde voor iedereen herkenbaar was, maakte het schandmasker iemand anoniem. Uiteraard werd snel bekend wie er achter het masker zat, maar het ging in de eerste plaats om de blazoenering van een slechte karaktereigenschap.

De overgeleverde maskers zijn tentoongesteld in het Kriminalmuseum in Rothenburg ob der Tauber. Het schandmasker maakte plaats voor de fysiognomie: het uiterlijk werd gezien als een masker dat het innerlijk weerspiegelt; de lijnen en formaten van het gelaat brachten de zondige domheid in kaart. Ieder gezicht was zijn eigen persona.

www.matthijsvanboxsel.nl